Ο Νίκος Καζαντζάκης ήταν Έλληνας συγγραφέας και έγραψε πολλά σπουδαία έργα, όπως «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», «Ο Τελευταίος Πειρασμός», «Αναφορά στον Γκρέκο»  κ.τ.λ. Αυτός γεννήθηκε στην Κρήτη, που κατεχόταν από τους Τούρκους εκείνη την εποχή. Οι κάτοικοι αγωνίζονταν με κόπο για την ανεξαρτησία και την ελευθερία. Αυτό το περιβάλλον επηρέασε τόσο πολύ την προσωπικότητα του Καζαντζάκη, που όλοι οι ήρωες των έργων του προικίστηκαν με το πνεύμα των αρχαίων επικών ηρώων και γι’ αυτό τα έργα του δοξάστηκαν ως το πνεύμα της ανάστασης του Ομήρου. Η ελευθερία της ανθρωπότητας είναι ένα σημαντικό θέμα που διερευνούσε ο Καζαντζάκης σε όλη την ζωή του και επίσης αποτελεί το κύριο θέμα των έργων. Αυτή η "ελευθερία" δεν είναι μόνο η ελευθερία του έθνους, αλλά και η ελευθερία του ανθρώπου.

Πιο συγκεκριμένα, το έργο που μου έκανε μεγάλη εντύπωση είναι «Ο Καπετάν Μιχάλης» και οι χαρακτήρες που διαγράφονται σ’ αυτό.

    Η υπόθεση διαδραματίζεται στην  Κρήτη κατά την διάρκεια της τουρκικής κατοχής και  ο Καπετάν Μιχάλης είναι ο ηρωικός καπετάνιος της Ελληνικής Επανάστασης του 1889. Αυτό το έργο μού δείχνει όχι μόνο την Κρητική ζωή εκείνη την εποχή, αλλά και την επιδίωξη για την ελευθερία των ανθρώπων και του έθνους. Καθώς στην ιστορία οι κάτοικοι κρατούσαν την σημαία που έγραφε «Ελευθερία ή Θάνατος», αυτά που προβάλλουν μπροστά στα μάτια μου είναι η ομορφιά της ανθρωπιάς και ο συνεχής αγώνας να καταβάλουν τον φόβο του θανάτου μέσα τους και να ξεπεράσουν τον εαυτό τους, τα οποία κατά την γνώμη μου αναδεικνύουν το ατελείωτο θάρρος και τον πατριωτισμό τους για την Κρήτη.

   Αρχικά, ο Καπετάν Μιχάλης παρουσιάζεται ως ένας ''θεόρατος άντρακλας'' με ''χοντροκόκαλη δύναμη''. Είχε ορκιστεί να είναι μαυροντυμένος, αξύριστος και αγέλαστος μέχρι να ελευθερωθεί η Κρήτη. Δεν έχει καμία σχέση με τον ηδονισμό και δεν κυριαρχείται από το σεξουαλικό ένστικτο, τον ερωτικό πόθο που είναι δυνατόν να κάνει τους άντρες να ξεχάσουν τον στόχο τους, παρασυρμένοι από τη απόλαυση της σάρκας. Περιφρονούσε ακόμα και την οικογένειά του. Δεν γνώρισε την δική του κόρη, την ώρα που αυτή στεκόταν μπροστά στα μάτια του. Αυτός, όμως με την κρητική ματιά του κοίταζε συνεχώς την Κρήτη με βαθιά θλίψη και συνειδητοποιούσε ότι αυτή δεν ήταν η Κρήτη που γνώριζε, η οποία εκείνη την στιγμή ήταν καρφωμένη πάνω στο σταυρό, μαυρομαντιλούσα, χαροκαμένη μάνα και έτρεχαν τα αίματα της πάνω στα κόκαλα των παιδιών. Ο Μιχάλης στεκόταν όρθιος υπερασπίζοντας την πατρίδα του χωρίς φόβο. Αφοσιώθηκε  στον αγώνα για απελευθέρωση χωρίς επιφύλαξη, αγνοώντας τα πάντα.

    Ο Καζαντζάκης τον περιγράφει ως υπεράνθρωπο, έναν άγριο και ανυπότακτο πολεμιστή για την ελευθερία της Κρήτης. Η θεωρία του υπερανθρώπου προέρχεται από τον Νίτσε και πίστευε ότι ένας υπεράνθρωπος είναι ελεύθερος, εγωιστής και δυνατός, και επίσης είναι το μέτρο της αλήθειας και της ηθικής. Ο Μιχάλης ήταν τέτοιος υπεράνθρωπος που ξεπέρασε τους αδύναμους αλλά και τον εαυτό του. Αυτός παραιτήθηκε από τον ανθρώπινο πειρασμό, παράβλεπε την μιζέρια γύρω του και μετέτρεψε την σάρκα στο πνεύμα. Συνδύαζε όμως την επιμονή και το θάρρος με την επιδίωξη της ελευθερίας. Κατά την διάρκεια που πολεμούσε, συμπεριφερόταν όπως ο θεός.

Κατά την γνώμη μου, όμως, αν και ο Μιχάλης είναι αδύνατος και υπεράνθρωπος συγκριτικά με τους άλλους, μου φαίνεται ότι και αυτός έχει ένα μέρος μέσα του που είναι ανθρώπινο. Η Εμινέ, μια πανέμορφη γυναίκα Κερκέζα, είναι η αιτία να έρθει ο Μιχάλης σε σύγκρουση με τον εαυτό του και το χρέος του, το οποίο είναι η ελευθερία της Κρήτης. Η ερωτική επιθυμία του για την Εμινέ παλεύει με τους προγόνους του, που τον επιτιμούν για την αδυναμία του και τον ωθούν στον αγώνα. Οι ήρωες ίσως αλλάζουν προσωπικότητα σχεδόν στιγμιαία και ο ανθρώπινος χαρακτήρας του Μιχάλη είναι λίγο παράδοξος με τον υπεράνθρωπο χαρακτήρα. Όταν όμως διάβασα ότι “Ο καθένας είναι ένας συνδυασμός του Θεού και του ανθρώπου τόσο στο σώμα όσο και στο πνεύμα”, που γράφει ο Καζαντζάκης στον «Ζορμπά», κατάλαβα ότι πίσω από την υπεράνθρωπη μορφή του, αυτός αγωνιζόταν συνεχώς με τον εαυτό του. Κατέληξε να σκοτώσει την Εμινέ λόγω της δειλίας και της ενοχής—των συναισθημάτων που έχει ένας κανονικός άνθρωπος, αλλά αναδεικνύει τον αγώνα με τον εαυτό του για την “ανάβαση”. Ωστόσο, είναι αδύνατο να έχουν όλοι τον χαρακτήρα του Καπετάν Μιχάλη.

Ταυτόχρονα, κατά την διάρκεια του αγώνα για την ελευθερία, η μορφή των Κρητικών μού κάνει μεγάλη εντύπωση, ιδιαίτερα για την ανθρωπιά τους και την διαδικασία που σιγά-σιγά καταβάλει την αδυναμία και τον φόβο τους. Όπως είπε ο Καζαντζάκης ῾῾Η ζωή δεν είναι παιχνίδι, είναι αγώνας. Θα έρθει μέρα που θα πρέπει να μπούμε κι εμείς στον αγώνα῾῾. Οι κάτοικοι μπήκαν στον αγώνα ξεκινώντας από τον αγώνα με τον εαυτό τους, που επίσης μετριέται σε ένα έπος.

  Διαφορετικοί άνθρωποι επιδιώκουν την ελευθερία με διάφορους τρόπους. Ο Τίτυρος, ο Ιδομενέας και ο Κοσμάς είναι οι τρεις τυπικοί ήρωες του έργου, που άλλαξαν εντελώς συμπεριφορά.

    Ο Τίτυρος, ο μικρότερος αδερφός του Μιχάλη, παρουσιάστηκε στην αρχή ως «ψαλιδόκωλος, μπουμπουνοκέφαλος, με γυαλάκια». Ακόμη και ο Σήφακας, ο δικός του πατέρας, ντρέπονταν να λέει πώς ήταν ο γιός του. Μου φαίνεται ότι πρέπει να είναι ένας αδύνατος και άτολμος άνθρωπος. Όταν, όμως, ανέβηκε στο «αψηλό στασίδι», «σιγά σιγά ζεσταίνουνταν, μέστωνε ο λαιμός του». Η ομιλία του για την φονική επίθεση της Πόλης βγήκε με τόση φλόγα, που ακόμα κι εγώ ήταν σαν να είχα δει την πατρίδα τους γεμάτη αίματα. Το πάθος που κρυβόταν μέσα στον Τίτυρο ήταν τόσο μεγάλο που καταλαβαίνω ότι και αυτός έχει απέραντος θάρρος για να αποκτήσει ελευθερία.

   Ο κύριος Ιδομενέας, ένας μορφωμένος άνθρωπος, όλη την μέρα έγραφε και έγραφε, και όλη του την ζωή περίμενε απάντηση. Οι πολίτες τον περιφρονούσαν,  επειδή θεωρούσαν την γνώση ως άχρηστο πράγμα και μόνο σέβονταν την σωματική δήναμη, όπως την δύναμη της οικογένειας του Σήφακα, γιατί μόνο η δύναμη μπορούσε να σκοτώσουν τους Τούρκους. .Ωστόσο, ο Ιδομενέας δεν ένοιαζε καθόλου. Το κεφάλι του γέμιζε από μελάνια γράμματα. Έγραφε στην βασίλισσα της Αγγλίας, για να της πρότεινε να στείλει την αρμάδα της. Έγραφε στον Τσάρο την θλιμμένη  ζωή της Κρήτης , του ιστορούσε τα μαρτύρια της Κρήτης, του έλεγε λαϊκά κρητικά τραγούδια για το ξανθό γένος, για να στείλει καράβια να λευτερώσει την Κρήτη. Αν και δεν συμμετείχε απευθείας στην μάχη, είχε τον δικό του τρόπο στο να πραγματοποιηθεί ο κοινός σκοπός, δηλαδή η απελευθέρωση. Ήταν ένας πολεμιστής που ήθελε να λευτερώσει την Κρήτη με τον μυαλό, παρά με το τουφέκι.

    Ο Κοσμάς, επίσης ένας άνθρωπος των γραμμάτων, ήταν αδελφός του Μιχάλη. Πήγε αρχικά προς το καταφύγιο του Καπετάν Μιχάλη για να τον πείσει να γυρίσει πίσω, επειδή συνειδητοποιούσε ότι στην Κρήτη δεν υπήρχε ελπίδα για ελευθερία και  πρότεινε να πέσουν στα παζαρέματα και να τους δώσει ο Σουλτάνος προνόμια. Όμως, στο τέλος αυτός άλλαξε την σκέψη του εντελώς και έγινε άνθρωπος της μάχης μαζί με τον Μιχάλη. Ο θάνατός του έδειξε ότι μπροστά στα συμφέροντα της πατρίδας, ο άνθρωπος μπορεί να ξεπεράσει τον εαυτό του και να δείξει εκπληκτικό θάρρος, αν και δεν υπάρχει καμία ελπίδα για την ευτυχία.

Αυτοί οι ήρωες μου προκαλούν μεγάλη συγκίνηση. Σκέφτομαι ότι το θάρρος υποκρύπτεται μέσα στο πνεύμα και δεν εξαρτάται μόνο από ένα γερό σώμα. Αυτοί διαφέρουν από τον Μιχάλη, επειδή στην μάχη εναντίον των Τούρκων, αυτοί αισθάνονται άγχος, φόβο και πίεση. Αυτά τα αισθήματα αποδεικνύουν ότι είναι ζωντανοί άνθρωποι. Μου δείχνει, όμως, αφενός ότι για χάρη της ελευθερίας, ο πατριωτισμός και το εθνικό πνεύμα μπορούν να ξεπεράσουν όλα τα δειλά αισθήματα και αφετέρου ότι δεν είναι αμετάβλητοι εγωιστές ή αλτρουιστές. Οι καλοί και οι γενναίοι μπορεί να γίνουν δειλοί, ενώ οι δειλοί και οι κακοί μπορεί να κάνουν καλές και θαρραλέες ενέργειες.

Οι ήρωες του Καζαντζάκη δεν είναι μια μηχανή που φτιάχνεται, αλλά είναι οι άνθρωποι που μπορεί να βρεθούν σε αμηχανία μπροστά στις αλλαγές και τους πειρασμούς στη ζωή. Αυτοί συγκρούονται με τον εαυτό τους σχετικά με τα ''πρέπει'' και τα ''θέλω'' τους, δηλαδή με το χρέος τους και τις προσωπικές τους επιθυμίες. Πέφτουν ανά πάσα στιγμή και σηκώνονται ξανά και ξανά. Όπως είπε ο Ιδομενέας  ''Ατομική ευτυχία δεν υπάρχει, μάθε το, για ανθρώπους σαν κι εμάς˙ ευτυχισμένοι εμείς μπορούμε να γίνουμε μονάχα όταν πολεμούμε και κάνουμε ευτυχισμένο το σύνολο''. Tι θα πει ελεύτερος; Αυτός που δεν φοβάται τον θάνατο.

    Οι βασικοί ήρωες στο έργο «Ο Καπετάν Μιχάλης» αγωνίζονταν για την ελευθερία σε όλη την ζωή τους. Ωστόσο, δεν τα κατάφεραν και στο τέλος της ζωής αντιμετώπισαν τον θάνατό τους με μεγάλο θάρρος. Ο Καζαντζάκης το περιγράφει ως ένα έπος, αλλά χωρίς ομορφιά. Ο γούμενος αυτοκτόνησε σέρνοντας χαρούμενη φωνή ''Έρχομαι'', όταν ο πασάς ήθελε να τον τουρκέψει. Ο Ιδομενέας δεν είχε άρματα, την ώρα που μπήκαν οι Τούρκοι στο δωμάτιό του. Δεν πολεμούσε αυτός με το σπαθί, πολεμούσε με το μυαλό και το σπαθί του ήταν η πένα. ''Εδώ πολεμώ, εδώ θα πεθάνω！'' Ο θάνατός του ήταν αχρείος—Ο Τούρκος με μια σπαθιά εσκίσε το κεφάλι από το κούτελο ως το λαρύγγι και χάθηκε το μυαλό του, πηχτοί, τα  αίματα πάνω στην κόλλα το χαρτί. Όταν πέθανε ο Βεντούζος, ο Μιχάλης άρπαξε το νεκρό, τον φίλησε στο κούτελο, γέμισαν στόμα, μουστάκια του αίματα και μυαλό. Η περιγραφή του θανάτου στην οποία λείπει η ομορφιά, μου δείχνει την αξιοπρέπεια των ανθρώπων, όταν αντιμετωπίζουν τον αναπόφευκτο θάνατο. Όπως αναφέρει ο Καζαντζάκης, κάθε άτομο στο σώμα και στο πνεύμα είναι η ανάμειξη του ανθρώπου και του θεού. Αν λέμε ότι στην καθημερινή ζωή του, συμπεριφερόταν ως άνθρωπος, τότε στην στιγμή του θανάτου συμπεριφερόταν ως θεός. Ο Καζαντζάκης δεν στόχευε να δημιουργήσει τα έργα του μόνο με βάση την αισθητική, αλλά στόχευε στο να βοηθήσει να λυθούν τα βασικά προβλήματα της εποχής, όπως ήταν η ανεξαρτησία, οι πόλεμοι, η ανέχεια κ.λπ. Οι συγγραφείς έχουν την αποστολή να υπηρετήσουν την εποχή μας, ενώ η ομορφιά μπορεί να περιμένει.

  Το τέλος του έργου είναι μια τραγωδία. Ο Καπετάν Μιχάλης με τους συντρόφους του συμμετείχαν σε μια απελπισμένη μάχη εναντίον των Τούρκων. Μολυβομπάρουτα δεν είχαν, ψωμί δεν είχαν, ελπίδα δεν είχαν. Οι Τούρκοι ήταν μια ολόκληρη ομάδα, αλλά ο Μιχάλης μαζί με τους συντρόφους του ήταν μόνο μια φούχτα. Το μόνο που μπορούσαν να κάνουν ήταν να κρατούσαν την σημαία, που έγραφε ''Ελευθερία ή θάνατος'', για να δείξει τον δρόμο τους προς την ελευθερία. Ο Καζαντζάκης ήθελε να μας εκφράσει την άποψή του ότι η πιο μαγευτική στιγμή του ανθρώπου δεν είναι να αποκτήσει ευτυχία, αλλά η διάρκεια που αυτός αγωνίζεται για την ευτυχία. Αυτό που έχει μεγάλη σημασία είναι η διαδικασία κατά την οποία επιδιώκουμε τον στόχο μας. Ο άνθρωπος είναι θνητός, αλλά το να ξεπεράσει τον εαυτό του μπορεί να τον φέρει στο επίπεδο της αθανασίας. Οι πολεμιστές, ο υπεράνθρωπος και οι άνθρωποι, χαιρέτησαν τον θάνατό τους μαζί φωνάζοντας ῾῾Ελευθερία ή θάνατος῾῾ χωρίς φόβο. Αυτό δείχνει ότι για να προσεγγίσει την ελευθερία, ο άνθρωπος πρέπει συνεχώς να “ανεβαίνει”. Η “ανάβαση” είναι πάντα το ύψιστο μέσο για τον Καζαντζάκη. Διαρκής ανάβαση και πάλη κάθε στιγμή για να φτάσουμε σε μια πορεία και μόλις φτάσουμε, να ανεβούμε ακόμα πιο ψηλά. Το σημαντικό για τον Καζαντζάκη δεν είναι η ελευθερία, αλλά ο διαρκής αγώνας για την ελευθερία.

   Το σύνθημα ῾῾Ελευθερία ή θάνατος῾῾ που χρησιμοποιούσε ως πολεμική ιαχή, διαδόθηκε ευρύτερα στον ελλαδικό χώρο. Αναγραφόταν στις πολεμικές σημαίες του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων κατά την Κρητική Επανάσταση. Στην ιστορία ο Καπετάν Σήφακας, ένας γέρος που είχε συμπληρώσει τον αιώνα του, ήταν αναλφάβητος. Ζήτησε από τον εγγονό του να του διδάξει το αλφάβητο. Τι ήθελε να κάνει; Ήθελε να γράψει ῾῾ Ελευθερία ή Θάνατος῾῾ με τα δικά του χέρια. Ήταν λόγια με μαγεία. Αφού έγραψε τα γράμματα με την βούρτσα στον τοίχο, που ήταν πριν βουβός και κιοτής, ο τοίχος τώρα έβγαζε φωνή και διαλαλούσε παλικαρίσια την λαχτάρα του. Η θέληση του Καπετάν Σήφακα να γεμίσει το χωριό με το σύνθημα ῾῾Ελευθερία ή θάνατος῾῾ συμβόλιζε τον συνεχή αγώνα ενάντια στη τυραννία και στη καταπίεση. Σήμερα αυτό το σύντομο σύνθημα έχει γίνει εθνικό σύνθημα της Ελλάδας. Οι Έλληνες μας δείχνουν ότι θα αγωνίζονται και θα υπερασπίζονται την ελευθερία τους για πάντα αψηφώντας τον θάνατο.

     Στον τάφο του Νίκου Καζαντζάκη χαράχτηκε η επιγραφή: «Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, είμαι λέφτερος». Νομίζω ότι και αυτός είναι ένας πολεμιστής και στόχευε να επαινέσει τους Κρητικούς αγώνες για τη ελευθερία, να αναστήσει το Ηράκλειο των παιδικών του χρόνων, όπως ανέφερε στον Πρόλογο του «Καπετάν Μιχάλη»: ''Μα τα παιδιά της Κρήτης ανέπνεαν έναν αέρα τραγικό στα ηρωικά και στα μαρτυρικά χρόνια του Καπετάν Μιχάλη, όταν οι Τούρκοι πατούσαν ακόμα τα χώματά μας και συνάμα άρχιζαν ν’ ακούγουνται να ζυγώνουν τα αιματωμένα φτερά της Ελευτερίας. Στην κρίσιμη αυτή μεταβατική στιγμή τα παιδιά της Κρήτης γίνουνταν γρήγορα άντρες.” Η ανδρεία των ανθρώπων καθώς και η επιθυμία τους για την ελευθερία της πατρίδας που φέρνει μπροστά στα μάτια μου ο Καζαντζάκης, μου δείχνει ότι ο μεγαλύτερος αντίπαλός μας είναι ο εαυτός μας και δεν πρέπει να παραιτηθούμε από τον αγώνα. Ένας άνθρωπος που ανυπομονεί για τον παράδεισο ή φοβάται την κόλαση δεν είναι ελεύθερος, επειδή μπορεί να χάσει το θάρρος του να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες. Πρέπει να το θυμόμαστε.